• By stahukuk
• In Özel Hukuk

SERMAYE PİYASALARININ DİSİPLİNLİ İŞLEYİŞİNİN ÖNÜNDEKİ ENGEL: PİYASA BOZUCU EYLEMLER

Dinamik bir sermaye piyasasının teşekkülü ile işleyişinin temelinde güven ilkesinin bulunduğu bir gerçektir. Piyasalarda faaliyet gösteren yatırımcılarca piyasalara duyulacak güven, ülke ekonomisinin dengeli bir şekilde gelişmesinde özel bir öneme sahiptir. Zira, ülke ekonomisinin etkin işleyişinde sermaye piyasaları önemli bir rol oynamaktadır. Sermaye Piyasası Kanununda yer alan “Bu Kanunun amacı; sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişinin ve gelişmesinin sağlanması, yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için sermaye piyasasının düzenlenmesi ve denetlenmesidir.” hükmü ile de, sermaye piyasasının disiplinli işleyişine devam edebilmesi için başta yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması olmak üzere idarenin piyasalar alanında gerekenleri yapması vurgulanmıştır.

Çeşitli pay piyasalarında işlemlerde bulunan yatırımcıların, piyasa hakkındaki bilgisizlikleri ile tecrübesizliklerinden kötüniyetli ve hukuka aykırı olarak yararlanan kişiler nedeniyle, piyasanın kötüye kullanılmasına yönelik birtakım eylemler gündeme gelmektedir. Bu eylemlerin ortak noktası ise, piyasada arz ve talep sonucu oluşan fiyat endeksine müdahale edilerek piyasanın doğal işleyişinin bozulması ve akabinde piyasalara duyulan güvenin zedelenmesine sebep olmalarıdır. Söz konusu eylemler ile hukuka aykırı olarak menfaat elde eden bahse konu kişilerin, pay piyasalarının disiplinli işleyişini olumsuz etkilemelerinin önüne geçmeye yönelik ilgili kanunlar ve yönetmeliklerde bir takım düzenlemeler getirilmiştir. Bu çerçevede,

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun “Piyasa Bozucu Eylemler” kenar başlıklı 104. maddesinde, “Makul bir ekonomik veya finansal gerekçeyle açıklanamayan, borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasaların güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylem ve işlemler, bir suç oluşturmadığı takdirde, piyasa bozucu nitelikte eylem sayılır…” şeklinde düzenlemeye yer verilmiştir. 

Yukarıda yer verilen hükümde piyasa bozucu eylemin tanımı yapılmış olmakla birlikte, Sermaye Piyasası Kanununda yer alan başta piyasa dolandırıcılığı ve bilgi suistimali suçları olmak üzere sermaye piyasası suçlarını oluşturmayan eylemlerin piyasayı bozucu nitelik taşıyan eylemler olarak değerlendirilerek, bahse konu kanunun 104. maddesi uyarınca idari para cezasına konu olacağı hüküm altına alınmıştır. Bu çerçevede, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından piyasa bozucu eylem gerçekleştirdiği tespit edilen kişilere, hükmün devamında da belirtildiği üzere, 20.000 Türk Lirasından 500.000 Türk Lirasına kadar idari para cezası uygulanacak olup, bahse konu eylemler ile menfaat elde edildiğinin belirlenmiş olması halinde ise verilecek idari para cezasının, menfaat esas alınmak suretiyle  hükümde belirtilen sınırdan hareket edilerek menfaatin iki katından az olamayacak şekilde değerlendirilerek saptanacağı ifade edilmiştir. Söz konusu idari para cezalarına ilişkin düzenlemeler dikkate alındığında piyasaların güvenli, şeffaf, disiplinli ve adil işleyişinin temin edilmesinde etkili ve sonuca odaklı yaptırımların öngörüldüğü açıktır. 

6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun 104. maddesi çerçevesinde düzenlenen  21.04.2014 tarihli VI – 104.1 sayılı Piyasa Bozucu Eylemler Tebliğinde piyasa bozucu eylemler türlere ayrılarak örneklendirilmiştir. Aşağıda söz konusu Tebliğ hükümlerine yer verilerek yatırımcıların hangi eylemlerinin piyasayı bozucu nitelikte eylem olarak değerlendirildiği tespit edilebilecektir.  

“İçsel bilgi veya sürekli bilgilere ilişkin piyasa bozucu eylemler” kenar başlıklı 4. madde, “Mevzuata uygun şekilde kamuya gerekli açıklamalar yapılmadan önce içsel bilgi veya sürekli bilgilere sahip olan kişilerin bu bilgilerin gizliliğini korumaları esastır. 

İçsel bilgi veya sürekli bilgileri, bu bilgiler mevzuata uygun şekilde kamuya açıklanmadan önce bu bilgilere sahip olan kişilerden doğrudan yada dolaylı olarak alan kişiler tarafından ilgili sermaye piyasası aracında işlem yapılması durumunda; 

a) İçsel bilgi veya sürekli bilgilere sahip olan kişilerin bu bilgileri diğer kişilere vermeleri,

 b) İçsel bilgi veya sürekli bilgileri bu bilgilere sahip olan kişilerden doğrudan ya da dolaylı olarak alan kişilerin ilgili sermaye piyasası aracında işlem yapmaları piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir. 

İhraççılar tarafından düzenlenen finansal tablo ve raporlar ile bağımsız denetim raporlarının hazırlandığı hesap döneminin bitimini izleyen günden söz konusu tablo ve raporların mevzuata uygun şekilde kamuya duyurulmasına kadar geçen süre içerisinde, içsel bilgi veya sürekli bilgilere sahip olan kişilerin veya söz konusu kişilerin eşleri, çocukları ya da aynı evde yaşadıkları kişilerin ilgili sermaye piyasası araçlarında işlem yapmaları piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir.

İçsel bilgi veya sürekli bilgilerin kesinleşmesinden mevzuata uygun şekilde kamuya duyurulmasına kadar geçen süre içerisinde, içsel bilgi veya sürekli bilgilere sahip olan kişilerin veya söz konusu kişilerin eşleri, çocukları ya da aynı evde yaşadıkları kişilerin ilgili sermaye piyasası araçlarında işlem yapmaları piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir.” 

“Emir veya işlemlere ilişkin piyasa bozucu eylemler” kenar başlıklı 5. madde, “Tek başına ya da birlikte hareket eden kişiler tarafından borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda gerçekleştirilen, sermaye piyasası araçlarının fiyatları, fiyat değişimleri, işlem hacimleri, işlem miktarları, işlem oranları, emir miktarları, emir oranları, emir iptal miktarları, emir iptal oranları veya emir gerçekleşme oranları gibi sermaye piyasalarının işleyişi veya sermaye piyasası araçlarının fiyatlarının belirlenmesiyle ilgili veriler dikkate alındığında önemli veya etkili kabul edilebilecek nitelikte; 

a) Alım veya satım yapılması, hesap hareketi gerçekleştirilmesi,emir verilmesi,emir iptali veya emir değiştirilmesi,

b) Farklı fiyat kademelerine emir iletilmesi, 

c) Bir dakikadan daha az zaman dilimlerinde piyasadaki en iyi alım fiyatına eşit veya piyasadaki en iyi alım fiyatından daha düşük fiyatlı satım emri ya da piyasadaki en iyi satım fiyatına eşit veya piyasadaki en iyi satım fiyatından daha yüksek fiyatlı alım emri iletmek şeklinde yön değiştiren emirler verilmesi, 

ç) Kendinden kendine veya karşılıklı işlemler gerçekleştirilmesi, 

d) Açılış veya kapanış fiyatlarını etkilemeye yönelik işlemler yapılması,

e)Gün sonu veya vade sonu uzlaşma fiyatlarını etkilemeye yönelik işlemler gerçekleştirilmesi, 

f) Fiyat yükseltici, fiyat düşürücü veya fiyatı sabit tutmaya yönelik işlemler yapılması, 

g) Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında bir sicile bağlı tüm hesaplar için ya da piyasa bazında belirlenen pozisyon limitlerinin geçilmesi,

ğ) Vadeli işlem ve opsiyon piyasasında, ilgili dayanak varlık piyasasında gerçekleştirilen işlemlerle aynı yönlü işlemler gerçekleştirilmesi ve benzeri işlemler yapılması suretiyle borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasaların güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozan ya da sermaye piyasası araçlarının fiyatları, fiyat değişimleri, arz ve talepleri hakkında yanlış veya yanıltıcı izlenim uyandıran veya adil ve dürüst işlem yapılmasını, piyasanın rekabetçi bir ortamda işleyişini ya da fiyatın doğru ve dürüst bir şekilde oluşmasını zorlaştıran ya da engelleyen fiil ve davranışlar piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir.”

“İletişim veya haberleşme yoluyla işlenen piyasa bozucu eylemler” kenar başlıklı 6. madde, “Sermaye piyasası araçlarının fiyatları, değerleri veya yatırımcıların kararlarını etkileyebilecek nitelikte veya bunlara etki edebilecek piyasa göstergelerine ilişkin olarak yalan, yanlış veya yanıltıcı bilgi verilmesi, söylenti çıkarılması, haber verilmesi, özel durum açıklaması yapılması, yorum yapılması veya rapor hazırlanması, bu fiilleri gerçekleştirenler tarafından söz konusu fiillerin gerçekleştirilmesinden önce veya sonra ilgili sermaye piyasası aracında her türlü emir verilmesi ve/veya işlem yapılması halinde piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir. 

Birinci fıkrada belirtilen hususların yalan, yanlış veya yanıltıcı olduğunu bilen yahut bilmesi gerekenler tarafından yayılması, bu fiili gerçekleştirenler tarafından söz konusu fiilin gerçekleştirilmesinden önce veya sonra ilgili sermaye piyasası aracında her türlü emir verilmesi ve/veya işlem yapılması halinde piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir.

Kurulun özel durumların açıklanmasına ilişkin düzenlemeleri kapsamında açıklamakla yükümlü olunan, sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarınıetkileyebilecek nitelikteki bilgilerin açıklanmaması piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir. 

Sermaye piyasası araçları hakkında gazete, televizyon, internet veya benzer nitelikte kitle iletişim araçları kullanarak yorum veya tavsiyede bulunduktan sonra, yorum veya tavsiyesini değiştirinceye kadar veya her halükarda 5 iş günü içerisinde,alım veya tut tavsiyesi verdiği halde satmak ya da satım tavsiyesi verdiği halde almak piyasa bozucu eylem olarak değerlendirilir.”

“Diğer piyasa bozucu eylemler” kenar başlıklı 7. madde de, “Sermaye piyasası araçlarının fiyatını veya değerini etkileyebilecek büyüklükteki emirlerin yatırım kuruluşlarına, ilgili borsaya ve teşkilatlanmış diğer piyasalara iletilmesinden önce, yatırımcıların emir bilgilerine vakıf olarak emre konu olan sermaye piyasası aracında veya bu araçla ilgili diğer sermaye piyasası araçlarında emir verilmesi, verilen emrin değiştirilmesi ya da iptal edilmesi veya söz konusu emirlere ilişkin bilgilerin üçüncü şahıslara aktarılması piyasa bozucu eylemdir. 

Noter marifetiyle düzenlenmiş bir vekaletname ile yetkilendirme olmaksızın borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda; 

a) Bir başkasının hesabını kullanmak suretiyle bu hesap üzerinden emir iletmek, işlem yapmak veya hesap hareketi gerçekleştirmek,

b) Bir başkasına hesabını kullandırmak suretiyle bu hesap üzerinden emir iletilmesi, işlem yapılması veya hesap hareketi gerçekleştirilmesine imkan sağlamak piyasa bozucu eylemdir.

22/6/2013 tarihli ve 28685 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Pay Tebliği (VII-128.1)’nin 27 nci maddesine veya bu maddenin uygulanmasına ilişkin Kurul İlke Kararlarına aykırı hareket edilmesi piyasa bozucu eylemdir. 

Kurulca haklarında işlem yapma yasağı kararı alınmış şahıslarca işlem yasaklısı oldukları dönemde kendi hesaplarından ya da başkalarının hesaplarını kullanarak borsa ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem yapılması piyasa bozucu eylemdir.”

Yukarıda yer verilen hükümler dikkate alındığında, sermaye piyasalarındaki hangi eylemlerin piyasa bozucu eylemler olarak kabul edildiği özel düzenlemeler ile ortaya konmuştur. Kanunun verdiği yetkiden hareketle Sermaye Piyasası Kurulu, piyasa bozucu eylemlerde bulunarak piyasaların güvenilirliğini olumsuz yönde etkileyen yatırımcılara yönelik ağır idari para cezaları tesis etmektedir. Söz konusu yaptırımlar ile ülke ekonomisinin istikrarlı bir şekilde gelişiminde engel teşkil eden piyasa bozucu eylemlerin sona erdirilmesi hedeflenmektedir.

Sermaye Piyasası Kanununun amacı ve mevzuatta yer alan diğer düzenlemeler göz önünde bulundurulduğunda, sermaye piyasasının güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil ve rekabetçi bir ortamda işleyişi ve gelişmesinin sağlanması ve yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için ağır idari para cezaları öngörülerek, hukuka aykırılıkların önüne geçilmek istenmektedir.